Wat gebeurde  er op 8 september 1944 op deze plek?

In de avond van 8 september 1944 kregen de inwoners van Wassenaar de schrik van hun leven. Op deze fraaie zomeravond klonk even over half zeven een oorverdovend geraas en gebulder boven het dorp. Aangezien niemand wist waar het geluid vandaan kwam, brak onder de bevolking paniek uit. Mensen vluchtten in doodsangst onder tafels, trappen en in kelders. Winkelpersoneel zocht dekking achter de toonbank en degenen die zich op straat bevonden lieten zich plat op de grond vallen. Zij die in de richting van het geluid keken, zagen tot hun verbijstering twee lange projectielen met een staart van vuur rechtstandig opstijgen, een kronkelige witte streep achterlatend, en op grote hoogte met enorme snelheid in westelijke richting verdwijnen. Deze afgeschoten projectielen met explosieve ladingen waren de eerste raketten die de Duitsers vanuit Nederland afvuurden. Met deze lanceringen was een nieuw offensief tegen Engeland begonnen met een wapen dat de Duitsers Vergeltungswaffe 2 ofwel V-2 noemden. Vanaf de Lijsterlaan was een raket gelanceerd, die vijf minuten later in Stavely Road in Londen zou neerstorten. Vrijwel gelijktijdig werd een tweede V-2 gelanceerd vanaf de kruising Koekoekslaan met de Schouwweg. Het gevolg van de eerste raket: twee doden en twintig gewonden.

Lancering V-2
Koekoekslaan, hoek Lijsterlaan

De V-2

De ontwikkeling van de nieuwe wapens, later de V-wapens genoemd, was een logisch gevolg van de technologische race die in de Tweede Wereldoorlog op volle toeren gaande was. Het doel was om met kruisvluchtwapens en ballistische raketten strategisch belangrijke doelen ver in vijandelijk gebied te kunnen uitschakelen. De V-1 was een onbemand straalvliegtuig met een redelijk zware bom aan boord die met een vooraf ingestelde richting en vliegduur met hoge snelheid op zijn doelgebied afging. Vanaf medio juni 1944 werden de V-1’s vanaf de diverse lanceerbanen op Engeland, en later Antwerpen afgevuurd. De V-2 was een ballistische raket, ook met explosieve lading, die verticaal werd gelanceerd vanaf een verplaatsbaar platform. Ook de V-2 was niet bestuurbaar maar moest op basis van de afgestelde gegevens een bepaald ballistisch traject afleggen. Omdat zowel de V-1 als de V-2 onvoldoende nauwkeurig te richten waren, was de inzet voornamelijk bedoeld om de vijandelijke bevolking te demoraliseren. En omgekeerd om de eigen burgers enige moed in te spreken. Immers, de geallieerden hadden met hun bombardementen op Duitse steden eveneens het oog gericht op het ondermijnen van het moreel van de Duitse bevolking. Vandaar de V van Vergeltung (=vergelding).

Ontruiming van half Wassenaar

De Duitsers lieten Wassenaar-Zuid ontruimen om pottenkijkers en eventuele saboteurs weg te houden en de handen vrij te hebben. Omdat iedereen wel begreep dat de Britse Royal Air Force met antwoorden zou komen, werd aan onderstaand bevel massaal gevolg gegeven.

Wassenaar-Zuid werd door de Duitsers geheel ontruimd.
Evacuatie in Wassenaar

Ontzetting in Engeland

De inslagen van twee V-2 raketten vanuit Wassenaar in september 1944 bij Londen veroorzaakten in Engeland grote onrust. Weer een nieuwe, onbekende dreiging. En wat voerde Hitler nog meer in zijn schild? In juni 1944 waren de Britten al opgeschrikt door de V-1, het eerste Vergeldingswapen. Daar was nog wat tegen te doen, zo leerde der ervaring. Dat kon door ze met luchtafweer te beschieten. Het kon ook door inzet van snelle vliegtuigen die de V-1 neerschoten of die ze door een duwtje tegen één van de kleine vleugels van koers deden veranderen. De meest effectieve oplossing was om de 60 meter lange lanceerbanen van de V-1 op het continent op te sporen en met bombardementen uit te schakelen. Bovendien werden veel lanceerplaatsen tijdens de geallieerde opmars door Frankrijk en België uitgeschakeld. Juist op het moment dat na Brussel ook Antwerpen veroverd was, kwam de V-2 als een duveltje uit een doosje. De eerste inslagen werden door de Britse censuur nog verpakt als een gasexplosie, maar door de aanhoudende stroom V2-’s, viel die dreiging niet meer te ontkennen. En het ontbreken van een effectieve afweer maakte dat nog lastiger. Immers, een ballistische raket komt zonder waarschuwing ‘uit de lucht vallen’: er viel niets tegen te doen.

Het verzet in Wassenaar

Wassenaar speelde in die weken van september 1944 een cruciale rol. Allereerst natuurlijk omdat van daar uit de V-2’s gelanceerd werden. Het verzet wist opvallend snel en accuraat de tijden en plaatsen van lancering door te geven aan Londen. Van enorm belang was daarenboven het feit dat enkele zeer deskundige verzetsmensen belangrijke informatie wisten te verzamelen en naar Londen te seinen.

Onder de grootste geheimhouding wisten de Duitsers de aanvoer en de lancering van de V-2’s uit te voeren. De benodigde voertuigen werden onder de beschutting van bomen geparkeerd. Binnen korte tijd kon een open plek in het bos worden gekozen. Veel was er niet voor nodig, anders dan een stabiele horizontale ondergrond. Dan werd de raket klaargemaakt en gelanceerd. Binnen enkele minuten, bij wijze van spreken vóór de raket enkele minuten later in Engeland ontplofte, was de lanceerplek verlaten.

Om redenen van geheimhouding hadden de Duitsers, op maandag 9 september de dag na de eerste lancering, al de ontruiming van Wassenaar-Zuid bevolen. Hoe minder pottenkijkers, hoe beter. Telegrafist Rob de Brauw had, na in augustus vanuit Engeland tussen Driebergen en Leersum  geparachuteerd te zijn, onderdak gevonden aan de Buurtweg. Ook die straat moest evacueren en zo kwam hij in de Haagse wijk Marlot terecht. Vanuit Engeland kreeg hij veel vragen over de V2 op zich afgevuurd. De Brauw was in contact gekomen met de verzetsgroep Peggy. Die had in Wassenaar veel ogen en oren, zodat de Royal Air Force al een dag later een  fotoverkenning van Wassenaar uitvoerde.

De RAF valt de V-2 in Wassenaar aan

De evacuatie van Wassenaar-Zuid  was op zondag 12 september voltooid, zo vernam de inlichtingendienst in Engeland. Om de weg vrij te maken voor latere bombardementen van de plaatsen waar de V-2’s en de voertuigen waren verstopt, kwam de RAF al op woensdag 13 september op aanwijzing van de inlichtingendienst met 32 jachtbommenwerpers in actie en viel het luchtafweergeschut in Wassenaar met boordwapens aan. 

Wassenaar bleef vanwege de diverse lommerrijke landgoederen een ideale plek voor het ongezien kunnen verzamelen, assembleren en afvuren van de V-2’s. Het gevolg hiervan is geweest dat de geallieerden met allerlei middelen naarstig op zoek gingen naar deze lastig te vinden plekken. Dat leidde in de maanden die volgden tot veelvuldige beschietingen en bombardementen. Tientallen burgers, inwoners van Wassenaar en passanten, kwamen om het leven en honderden werden gewond.
Het trieste sluitstuk was het geallieerde bombardement dat was bedoeld voor het Haagse Bos, maar dat de Haagse woonwijk het Bezuidenhout trof (3 maart 1945). Tegen eind maart 1945 kregen de manschappen van de V-2”s opdracht om met de resterende raketten terug te keren naar Duitsland. De kans dat de oprukkende geallieerden de raketten in beslag zouden nemen, was te groot geworden. 

Documenten

Proeflancering (zwart-wit geblokt)

Proeflancering na de Duitse capitulatie

proeflancering na Duitse capitulatie meer uitgebreide uitleg

V2 Chiswick Road, Londen

V2 Chiswick Road, Londen

Britten zoeken naar de lanceerplaats in Wassenaar